ملاک‏هایی برای شناسایی روایات اسرائیلی در جوامع حدیثی و تفسیری/ افشین حاتمی، اعظم فرجامی، مجتبی بیگلری

اسرائیلیات روایاتی هستند که بیشتر مروّجان آن، نومسلمانانی از اهل کتاب بودند. مطالعات تاریخی درباره نحوه پیدایش این روایات و نقد فردی و گروهی برخی از این احادیث پیش‌تر انجام شده است؛ اما از آنجا که این روایات در جوامع حدیثی و تفسیری اسلامی راه یافته‏اند، مهم‏ترین چالش خواننده شناخت آن‏ها و در اختیار داشتن ملاک و میزانی برای شناسایی و بازیابی آن‏ها از روایات صحیح و معتبر است. بدین منظور روایات اسرائیلی در تفاسیر کهن شیعه و سنی بررسی شدند تا ملاک‏های مشترکی که در آن‏ها وجود دارد، به دست آید. این ملاک‏ها گاه به انواع تعارض با قرآن و عقل می‏پردازند و میزان حجیت اسرائیلیات را در نظر می‏گیرند و گاه بنا بر نوع اقتباسی که از کتاب مقدس داشتند، با مقایسه موردی معرفی می‏شوند. ده ملاک شناسایی روایات اسرائیلی عبارت‏اند از: قصه‏پردازی، تعارض با قرآن و عقل، اقتباس از عهدین و اشتراک با آن، دربرداشتن جزئیات فراوان، حضور راویان قصه‏پرداز در سند، ناسازگاری با یکدیگر، رکاکت در لفظ و معنا، تعصب ناشی از قومیت‏گرایی و تکرار تاریخ در جغرافیای متفاوت.